Samráðs gátt – opið samráð stjórnvalda við almenning

#1 Hugi Freyr Valsson - 26.02.2019

Bæta við ákvæði ef annar aðillinn neitar umgengni að meðlagsgreiðslur geti fallið niður, í þeim tilfellum er reynt og sýnt er fram á brot á umgengni.

Eins og þetta er sett fram 4-7 nætur í mánuði minka greiðslu, sem gæti virkað hvetjandi fyrir ráðandi foreldri að neita umgengni.

Við mat á meðlagi að tekið verið áfram tillit til þess er foreldrar leggji til með börnunum, t.a.m föt, nám utan skyldu, búnaður og tæki s.s hjól, hljóðfæri, íþróttafatnaður/búnaður og framlag til kostnaðar og almenna þátttöku í þroska barns með hliðsjón af ferðalögum, menningarviðburðum o.fl.

Ef umgegnin er jöfn að meðlag falli niður og kostnaður skiptist jafnt, þó með viðmið við tekjur úr skattskýrslu.

Er jafnvel ekki viðeigandi sem umsögn, en að í grunninn sé forsjáin alltaf sameiginleg, sama hvort um hjúskap eða ekki sé að ræða. Einnig að foreldrar hafi jafnari samningsgrundvöll.

#2 Sveinlaug Sigurðardóttir - 27.02.2019

Löngu tímabær skref í rétta átt.

#3 Jóhann Már Sigurbjörnsson - 27.02.2019

Hér virðist vera komið frumvarp eingöngu ætlað til þess að tekjutengja barnameðlög til útgjaldahækkunnar fyrir umgengnisforeldrið. Slík hækkun mun gera umgengnisforeldri enn erfiðara fyrir að umgangast börn sín og nógu slæmt er það núþegar í mörgum tilvikum, enda margir meðlagsgreiðendur núþegar í miklum fjárhags-, eða greiðsluvanda.

Gefnar forsendur í frumvarpi þessu eru fátíðar og meiri líkur en minni að umgengnisforeldri þurfi að greiða hærri barnameðlög , enda regluleg heildarlaun á vinnumarkaði á milli 5-600.000 á mánuði. Sem gefur okkur að meðlögin hækka að meðaltali um 12þ krónur á mánuði. Það er að segja að þá er ólíklegt, miðað við þann húsnæðisskort og húsnæðisvanda sem sveitarfélög standa frammi fyrir, að foreldrar geti búið í sama hverfi (nálægð) og það er heldur ekki gert ráð fyrir þeim málum sem næst ekki sátt um umgengni (þau eru mörg).

Tekjutenging er alltaf letjandi fyrir alla aðila hvort sem hún er notuð til þess að láta viðkomandi greiða og eða fá til baka , eins og t.d. barnabætur osfrv. Það væri hentugra að hafa fasta upphæð óháð tekjum sem dreifist á milli aðila eftir umgengi. Alls ekki að letja kerfið, þar sem hvatar yrðu þá meiri til að meðlagsgreiðandi vinni á svörtu og eða eitthvað verra (s.b. fyrrverandi fangar sem leiðast oftar en ekki aftur út í ólöglegra starfssemi).

- Ekki er gert ráð fyrir að umgengnisforeldri njóti húsaleigu-, barna- eða vaxtabóta til jafns á við forsjárforeldrið. Þörfin sé mikil á þeim stuðningi af hálfu ríkis og sveitarfélaga sé ætlunin að umgengnisforeldrið haldi búsetu í nálægð við lögheimilsforeldri. Þá er ekki gert ráð fyrir að framfærslustofn á LÍN lánum hækki miðað við þetta og eða að LÍN dragi frá tekjur vegna framfærslu barna þegar til endurgreiðslu lána kemur.

- Ekki er gert ráð fyrir að umgengisforeldrið njóti skattaafsláttar vegna meðlagsgreiðslna, enda fá sambærilegur hópur á hinum Norðurlöndunum c.a. 200.000 krónur í skattaafslátt á hverju ári.

- Ekki er gert ráð fyrir að meðlög falli niður ef forsjáraðili tálmi umgengni

- Umgengnin hefur of lítið vægi til lækkunar á meðlagi, enda kosti meira en 7.500 krónur að umgangast barn eða börn í 7 daga á mánuði.

- Þá er ekkert fjallað um innheimtu á meðlagi, sem er ómannúðleg og líklega ólögleg að því er virðist enda virðist innheimtuaðili ekki þurfa að fylgja stjórnsýslulögum (s.b. innheimtuaðferðir hjá innheimtustofnun Sveitarfélaga).

Gæti tínt meira til í þessari umfjöllun, enda eru meðlagsgreiðeindur faldi fátæki hópurinn í landinu og umrætt frumvarp að óbreyttu, mun líklegra til að auka á núþegar mikinn vanda á andlegri heilsu barna enda hafi það ekki greiðan aðgang að lífforeldri sínu til þess að umgangast og eða búa tímabundið hjá því vegna fjárhagserfiðleika lífforeldris til að framfæra barnið í sinni umgengni.

#4 Særún Gréta Hermannsdóttir - 27.02.2019

Hvað ef lögheimilisforeldri er með hærri tekjur en 300þ?

Munu umgengnisforeldrar á vanskilaskrá fá tækifæri til að koma undir sig fótunum eða mun sama framganga af hálfu Innheimtustofnun og peningaplokk halda áfram?

Ekki finnst mér þetta sanngjarnt fyrir umgengnisforeldra sem vilja taka þátt í lífi barna sinna og vera með í ákvörðunum. Vegna þess að það vantar inn ákvæði um afleiðingar tálmana þá virðist lögheimilisforeldri græða á því að tálma. Þá getur það foreldri tekið allar ákvarðanir um hvernig skal ala upp barnið án þess að láta hitt foreldrið vita eða hafa það viðráðið læknis-, skólatímum eða öðru og í þokkabót myndi umgengnisforeldri bera meginn fjárhagslegan þunga af því.

T.d. ef lögheimilisforeldri flyst í burtu og tálmar svo. Þá hefur það í för með sér minni umgengni en áður vegna fjarlægðar (án tálmunar) en er alfarið ákvörðun lögheimilisforeldris. Umgengnisforeldri hefur ekkert atkvæði og ekki heldur barn undir 12, þó báðir aðilar myndu mótmæla. Þarna er lögheimilisforeldri að græða á því að flytja og tálma í ofanálag. Þó ekki væri nema umgengni myndi ósjálfrátt minnka.

Ákvæði ætti að vera um meðlag og tálmanir. Hvernig geta meðlagsgreiðslur skilað sér ef lögheimilisforeldri tilkynnir ekki flutninga? Það ætti að vera skylda að tilkynna hvar lögheimilið er og meðlagsgreiðslur ættu að berast frá degi tilkynningar en ekki 2 ár aftur í tímann. Það þarf líka að huga að fjárhagsaðstoð umgengnisforeldra og slíkar aðgerðir koma umgengnisforeldri í vanda. Ósanngjarnt er að gera endalaus lög og ákvæði lögheimilisforeldrum og forsjáraðilum í hag en gleyma og níðast á réttindalausa hópnum sem er á jafnvel á vanskilaskrá, að berjast við andlega vanlíðan eða jafnvel sjálfsvígshugsanir vegna tálmana á börnum sínum! Hvenær fær þessi hópur viðurkenningu og áheyrn?

#5 Ása Ásmundardóttir - 27.02.2019

Hvað með meðlagsgreiðslur með börnum sem eiga eitt foreldri á lífi? Munu foreldrar í þeirri stöðu áfram fá einfalt meðlag með sínu barni? Og tvöfalda vinnu við uppeldi á barninu því það er enginn til að deila ábyrgðinni með?

Kv. Ása Ásmundardóttir, ekkja með þrjú föðurlaus börn.

#6 Sveinbjörg Karlsdóttir - 27.02.2019

Mæður: Fá meðlag,barnabætur,hærri húsaleigubætur og fá þetta samt ef þær eru bara með börnin í viku skipt við pabban. Afhverju er það sanngjarnt ef það er jafnt milli foreldra ? Hvað ef pabbinn er svo tekjulægri ? Hann þarf samt að borga og fær enga aðstoð.

Feður sem eiga barn með fyrrverandi og vilja umgengni: Borga meðlag fær kannski aðra hvora helgi og oft enga umgengni en þarf samt að borga í vasa hennar meðlag fyrir barnið ?

Ef pabbinn er ekki í neinu rugli og vill umgangast barnið afhverju fá þeir þá ekki rétt á að umgangast barnið sitt jafn mikið og móðirin ?

Afhverju fær móðirin að komast upp með svona lagað og ráða?

Afhverju er engin ókeypis lögfræðiaðstoð fyrir pabbana sem þurfa að berjast fyrir að fá börnin sín en mæður fá ókeypis lögfræðiaðstoð til að innheimta pening en þetta bæði er samt tengt barninu ? Hver er munurinn ? Þvi eitt foreldrið er pabbinn og hin mamman ?

Þarna er bara verið að ýta undir meiri tálmun þar sem sumir gera sér ekki grein fyrir gremju mæðra gagnvart föður, að besta leiðin til að fokka þeim algjörlega upp er að þeir fái ekki að hitta barnið sitt og fá meiri skuld á sig.

Afhverju geta þær alltaf stoppað meðlagið og farið svo aftur í tímann og endurheimt ?

Afhverju er hægt að skella fleiri hundruða eingreiðslu skuld á feður þegar meðlag á að vera mánaðargreiðsla?

Ef það er stoppað meðlag og sótt svo aftur um þá á sú dagsetning sem sótt er um að taka í gildi ekki langt aftur í tímann eins og pabbarnir séu einhver sparibók fyrir þær.

Ef sönnuð er tálmunarmál á þær þá er engar meðlagsgreiðslur.

Hvenær tók það einn að búa til barn ? Seinast vissi ég að það þyrfti karl og konu.

Afhverju fær móðirin meiri rétt en faðirinn ?

Afhverju fær barnið ekki að njóta tímann með báðum foreldrum sem búa ekki saman?

Afhverju þarf barnið að finna fyrir þessu?

Afhverju þarf annað foreldrið að finna fyrir því að missa af öllu tengt barninu sínu?

Afhverju má lögheimilisforeldri bara flytja úr landi án þess að láta vita og segja ekki frá hvar hún er með barnið ?

Afhverju er verið að reyna að bæta allt fyrir lögheimilisforeldri en hitt foreldrið situr í súpunni og fær að þjást ofan á það að sjá barnið sitt lítið sem ekkert ?

ÞETTA ER EKKI JAFNRÉTTI OG ÞARNA ER EKKI VERIÐ AÐ HUGSA HVAÐ ER BEST FYRIR BARNIÐ.

Þetta ýtir bara undir meiri TÁLMUN

#7 Kristinn Þór Sigurjónsson - 27.02.2019

Ég gæti sennilega bent á allar breytingar sem lagðar eru til og sagt hvað betur mætti fara. Ég ekki betur séð en að þetta sé sett fram út frá verstu tilvikum af umgengisforeldrum og á sama tíma bestu tegund forsjárforeldra sem geta samið um allt sem snýr umgengni með hagsmuni barnanna í fyrirrúmi. Gallinn er sá að hvorug tegundin er algeng. Með þessu frumvarpi er verið að refsa öllum vegna þess að innan um finnast skemmd epli.

Vegna 1. gr.

Hvort sem um ræðir lögheimili eða fasta búsetu og sameiginlega forsjá þá er raunveruleikinn þannig að ef foreldrar komast ekki að samkomulagi um einhver atriði þá getur það foreldri sem nýtur föstu búsetunnar (eða lögheimilis) hótað því að fara í forræðismál og þar með vinna það þar sem dómarar geta bara dæmt öðru foreldrinu forræði. Og samkvæmt reglu þá dæmir hann barnið á það heimili þar sem það hefur haft lögheimili, þar sem það hróflar minnst við lífi barnsins og þar með því fyrir bestu. Það er fallegt að hugsa til þess að foreldrar semji og nái sáttum í 18 ár, en það gerist bara af því að umgengisforeldrið hefur ekki annað val en að vera sáttur.

Vegna 13. gr. a

Umgengi barna við báða foreldra hlýtur að vera barninu fyrir bestu – svona í flestum tilvikum. Þess vegna er kostnaður við að koma á umgengni eitthvað sem er hluti af því sem er barninu fyrir bestu og ætti alltaf að leggjast jafn á foreldra, enda bera þau jafna ábyrgð á vellíðan barnsins. Það er gott og blessað að reikna með því að foreldrar geti samið, en hvatinn til að komast að samkomulagi er ekki sá sami hjá foreldrunum, sbr. athugasemd við 1. gr. hér að ofan. Eðlilegast væri að kostnaður vegna lengri ferðalaga (flug, rútur, skip) leggist til jafns á foreldra.

Vegna 22. gr.

Hér er eðlilega talað um lámarksframfærslukostnað barns. Samkvæmt reiknivél umboðsmanns skuldara er framfærslukostnaður barns um 49.000. Samkvæmt neysluviðmiði Félagsmálaráðuneytis þá er sami kostnaður 48.000 (ef miðað er við Dæmigert viðmið þá er upphæðin 59.000, en það telst ekki lámarksframfærsla). Lín reiknar með að framfærslukostnaður barns sé 34.000. En séu foreldar ekki í sambúð þá virðist samkvæmt þessum tillögum lámarksframfærslukostnaður vera kominn í heilar 75.000 – Ég veit það líka af eigin reynslu að 75.000 er ansi vel í lagt sem lámark.

Einnig sé ég ekki neitt um það að það sé ekki eins kostnaðarsamt á hvert barn að reka fleiri en eitt barn. Þætti eðlilegt að viðmið vegna barns 2 væri 90% af grunnviðmiði og af barni 3 80% af grunnviðmiði. Það er raunveruleikinn að það er hagstæðara á hvern einstakling á heimili að kaupa inn eftir því sem fjölgar á heimilinu. Þessi lög ættu að endurspegla það.

Frá því að ég man eftir mér þá hefur upphæð meðlags alltaf verið uppreiknuð ár hvert, líklegast út frá neysluvísitölu án þess að ég sé viss um það – líklega allt frá barnalögum nr. 9/1981 („Frá því að upphæð barnalífeyris var fyrst ákveðin árið 1946 má þó gera ráð fyrir að fjárhæðin hafi að einhverju leyti tekið mið af þróun verðlags og neyslu.”). Á sama tíma hefur samfélagið breyst gríðarlega án þess að það virðist hafa nokkur áhrif á upphæð meðlags. Hér á ég við lækkun tannlæknakostnaðar, lækkun kostnaðar við skólagöngu, innleiðingu íþróttastyrkja sveitafélaga svo eitthvað sé nefnt. Mér þætti eðlilegt að grunnurinn sé reiknaður uppá nýtt á 5 – 10 ára fresti – og núna er ágætur tími. Það segir í greinagerð að reiknivél félagsmálaráðuneytis hafi verið notaður, en 75.000 er ekki talan sem ég fékk þaðan. Sýnist að upphæðin sé fundin með það fyrir augum að hrófla sem minnst við meðlagsgreiðslum forsjárforeldra – enda pólitískt erfitt að lækka greiðslur meðlags. Munurinn á framfærsluviðmiði stofnanna sem nýlega hafa reiknað hann og meðlagsviðmið segir mér að vísitöluaðferðin sé með innbyggða skekkju. Í það minnsta ætti ekki að nota vísitölu með húsnæðislið þar sem húsnæði er ekki hluti af meðlagsgreiðslum (báðir foreldrarnir þurfa að búa börnum sínum heimili).

Vegna aukið meðlag

Fyrir það fyrsta þá er ég mótfallinn því að greitt sé viðbótarmeðlag. Ef umgengisforeldri (UF) er það lánsamt að hafa miklar tekjur þá vilja flestir foreldrar gera eitthvað fyrir eða með börnum sínum með það svigrúm sem myndast. Með þessu er verið að færa þetta svigrúm í kerfi og þar með fjarlægja þann hluta foreldrahlutverksins sem snýr að því að gera eitthvað fyrir eða með börnum sínum utan umgengistíma. Ef UF vill kaupa fatnað, fara í leikhús eða jafnvel fara erlendis – þá er búið að taka þetta fjárhagslega svigrúm og troða því í meðlagskerfi. Í það minnsta þyrfti að vera hægt að sýna kvittanir fyrir ýmsum útgjöldum til frádráttar frá þessari viðbót. Þó svo að 1 milljón (eftir skatta) sé mjög há laun þá er svolítið vel í lagt að 18,5% launa fari í framfærslu tveggja barna, fyrir utan framfærslu á umgengistíma eins og eitt dæmið sýnir.

Þetta er samið með UF sem sinna ekki sínum börnum sem viðmið sýnist mér. Það er aldrei góð leið að semja allar reglur til að ná höndum utan um skemdu eplin og fara illa með góðu eplin í leiðinni.

Hvergi er gert ráð fyrir því að UF geti verið með börn á framfærslu á sínu heimili eða tekið tillit til skulda eða annara fastra útgjalda sem hafa áhrif á greiðslugetu.

#8 Umboðsmaður barna - 28.02.2019

Samráðsgátt stjórnvalda

Reykjavík, 28. febrúar 2019

Umsögn um drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 auk breytinga á ýmsum lögum (skipt búseta og meðlag).

Umboðsmaður barna fagnar því nýmæli sem felst í 9. frumvarpsins þar sem kveðið er á um samtal að frumkvæði barns. Gerir ákvæðið ráð fyrir því að barn geti haft frumkvæði að því að sýslumaður boði foreldra til samtals til að ræða fyrirkomulag forsjár, lögheimilis, búsetu og umgengni. Fram kemur í greinargerð með frumvarpsdrögunum að stefnt sé að því að styrkja rétt barna til að tjá sig í málum sem varða velferð þeirra og líðan og markmið með samtalinu sé að leiðbeina barni og foreldrum og stuðla þannig að fyrirkomulagi sem er barni fyrir bestu að teknu tilliti til sjónarmiða barnsins. Umboðsmaður barna fagnar því sérstaklega að ekki er gerð krafa um lágmarksaldur barns sem getur óskað eftir samtali, heldur þarf sýslumaður að meta þarfir barns út frá aldri og þroska og veita þeim stuðning við hæfi. Jafnframt er gert ráð fyrir því að sýslumaður geti nýtt sér liðsinni sérfræðings í málefnum barna við undirbúning og framkvæmd samtalsins. Í greinargerð frumvarpsins kemur fram að tekið hafi verið tillit til athugasemda embættis umboðsmanns barna sem hefur ítrekað bent á að ákvarðanir í þessum málum séu oft teknar út frá forsendum foreldra sem vilja gæta að jafnræði en ekki forsendum barnanna og að styrkja þurfi rétt barna til að tjá afstöðu sína í málum af þessum toga. Í frumvarpinu er jafnframt verið að leggja til frekari breytingar í því skyni að styrkja rétt barns til að tjá sig við sáttameðferð og úrlausn ágreiningsmála sem umboðsmaður barna telur sömuleiðis vera mikilvægt framfaraskref en kveðið er á um rétt barna til að tjá sig í öllum málum er varða þau í ákvæðum Barnasáttmálans, samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins.

Í frumvarpinu er jafnframt verið að lögfesta ákvæði um heimild foreldra til að semja um skipta búsetu barns. Að mati umboðsmanns barna er jákvætt að staðfesting samnings um skipta búsetu barna sé háð skýrum skilyrðum um samstarfs- og samtalsvilja foreldra og að kveðið sé á um nálægð beggja heimila og rétt barna til samfellu í skóla- og frístundastarfi. Að mati umboðsmanns barna er jafnframt nauðsynlegt að sýslumaður geti synjað um staðfestingu samnings um skipta búsetu telji hann það brjóta í bága við bestu hagsmuni barns eins og frumvarpið gerir ráð fyrir.

Með frumvarpinu er verið að leggja til gagngerar breytingar á ákvæðum barnalaga um framfærslu barns og meðlag með áherslu á aukið samningsfrelsi og taka á aukið tillit til tekna beggja foreldra og umfang umgengni. Að mati umboðsmanns barna þurfa barnalög að taka mið af fjölbreyttum aðstæðum barna og fjölskyldna og afar mikilvægt er að leitað sé allra leiða til að tryggja sátt og samvinnu foreldra barna eftir skilnað eða sambúðarslit.

Virðingarfyllst,

Salvör Nordal,umboðsmaður barna

#9 Borgarbyggð - 01.03.2019

Sendi hér með bókun byggðarráðs Borgarbyggðar frá því 28.02. 2019 vegna frumvarps til breytingar á barnalögum. Eftirfarandi var bókað:

„Lagt fram til kynningar frumvarp dómsmálráðuneytisins til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum (skipt búseta og meðlag) á samráðsgátt stjórnarráðsins. Þær breytingar sem lagðar eru til á barnalögum snúa að því að lögfesta ákvæði um heimild foreldra til þess að semja um skipta búsetu barns. Einnig eru lagðar til umfangsmiklar breytingar á ákvæðum laganna um framfærslu barns og meðlag. Þá eru lagðar til breytingar á öðrum lögum, sem heyra undir mismunandi ráðuneyti, og snúa að því að ná fram tilteknum réttaráhrifum vegna skiptrar búsetu barns auk breytinga á ákvæðum um meðlag.

Byggðarráð fagnaði frumvarpinu og fól sveitarstjóra að senda umsögn þess efnis.“

#10 Ívar Örn Hauksson - 01.03.2019

Dómsmálaráðuneytið

Sölvhólsgötu 7

101 Reykjavík

Dags. 1.03.2019

Efni: Umsögn Ívars Arnar Haukssonar um mál nr. S-53/2019 í samráðsgátt stjórnvalda

Drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum

(skipt búseta og meðlag)

Nýlega voru birt í samráðsgátt stjórnvalda drög að frumvarpi til endurskoðunar á núgildandi barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum sem gera þarf breytingar á samhliða svo ekki verði árekstrar milli lagabálka. Undirritaður fagnar þessum áformum um að ráðast í úrbætur á ofangreindum lögum vegna breyttra búsetuhátta og samfélagslegra aðstæðna. Fyrir liggur að feður hafa í auknum mæli tekið meiri þátt í uppeldisskyldum sínum gagnvart börnum heldur en var áður og væri því við hæfi að taka það upp sem meginreglu að bæði skyldur og réttindi vegna barna skiptist jafnt milli beggja foreldra, óháð því hvernig sambandi þeirra og búsetu sé háttað að öðru leyti, nema í undantekningartilvikum þar sem annað fyrirkomulag þykir nauðsynlegt og réttlætanlegt. Réttarsvið þetta samanborið við hin Norðurlöndin er áratugum eftir á. Eftir að hafa lesið yfir frumvarpsdrögin á samráðsgáttinni vakna æði margar spurningar sem urðu til þess að undirritaður sá sig knúinn til þess að rita þessa umsögn.

Skortur á rannsóknum

Meðlagsgreiðendur eru stór hópur fólks í dag og svo virðist að stjórnvöld hérlendis hafi sýnt málaflokknum sem snýr að þessum hópi fólks mjög takmarkaðan skilning og áhuga ef marka má viðtöl undirritaðs í rannsóknarvinnu sinni, við þá sem staðið hafa í þeirri baráttu. Það er út af fyrir sig áhugavert þar sem um er að ræða fleiri þúsund einstaklinga, flesta karlkyns, eða 10.757 karla og 727 konur. Þær tölur eru síðan 2016 en ekki er að finna nýlegri tölur inni á vef Innheimtustofnunar sveitarfélaga. Þar sem breytingarnar snúa að hluta til að breytingum á núverandi meðlagskerfi þá er vert að benda á að núverandi kerfi stendur þannig að vígi hagfræðilega að vangoldin meðlög nema um 24 milljörðum króna ef marka má ársreikninga og ársskýrslur Innheimtustofnunar og framangreindur hópur skuldar þá upphæð.

Fyrst af öllu vill undirritaður benda á skýrslu Velferðarráðuneytisins, Karlar og jafnrétti, frá árinu 2013, en í skýrslunni er m.a. lagt til, í 8. tillögu 2.6. kafla, að gerð verði ítarleg rannsókn á félags-, laga-, og efnahagslegri stöðu meðlagsgreiðenda með áherslu á stöðu feðra sem ekki hafa lögheimili með börnum sínum. Lagt er til að í slíkri rannsókn verði lögð áhersla á að svara spurningum um möguleika foreldra til jafnrar þátttöku í uppeldi og umönnun barna sinna.

Nú árið 2019 bólar ekki enn þá á slíkri rannsókn á framangreindum hópi, sem lagt var til að yrði rannsakaður sérstaklega. Sá skilningur sem stjórnvöld virðist sína ofangreindum hóp er lítill og enginn sbr. við það sem stjórnvöld gera fyrir hópinn á hinum Norðurlöndunum. Áhugaleysi og skilningsleysi stjórnvalda og þeim sem samdi frumvarpið veldur undirrituðum vægast sagt áhyggjum. Jafnframt hlýtur það að vekja upp þá spurningu hvort yfir höfuð sé ráðlegt að ráðast í eins viðamiklar kerfisbreytingar án þess að niðurstöður slíkrar rannsóknar liggi fyrir. Þetta vekur fyrst og fremst áhuga undirritaðs vegna þess að frumvarpdrögin bera það með sér að réttaráhrif þeirra kerfisbreytinga sem lagðar eru til kunni að hafa hvað mest efnahagsleg áhrif á meðlagsgreiðendur, kjósi foreldrar að hafa ekki skipta búsetu.

Frumvarpsdrögin eru því í reynd andstæð því sem telja má vandaða lagasetningu þar sem rannsóknir skortir á lífskjörum þess hóps sem breytingarnar koma til með að bitna mest á og því óvarlegt að ráðast í slíkar breytingar án þess að kanna fyrst réttarstöðu hópsins nánar, líkt og lagt hefur verið til þá þegar árið 2013 í tillögum í skýrslunni Karlar og jafnrétti.

Næsta álitamál er að mjög mikilvæg réttindi fylgja lögheimilisskráningu barna, svo sem hvað varðar barnabætur og meðlagsgreiðslur frá hinu foreldrinu. Samkvæmt núgildandi lögum fær aðeins annað foreldri slík réttindi og telur undirritaður slíkt fyrirkomulag frekar stuðla að ósætti milli foreldra heldur en hið gagnstæða og geti jafnvel gert saklaus börn að bitbeini foreldra vegna þeirra efnahagslegu áhrifa sem fylgir því að fá lögheimili barna skráð hjá sér. Enda stuðlar núverandi fyrirkomulag ekki að því tryggja börnunum viðunandi heimili hjá báðum foreldrum þannig að þau geti notið jafnra samvista. Núverandi fyrirkomulag felur jafnframt í sér mismunun og útilokar í mörgum tilfellum jafna skiptingu réttinda og skyldna í þeim tilvikum sem það væri þó þrátt fyrir allt barninu fyrir bestu í langflestum tilvikum. Núverandi kerfi hvetur ekki til sátta milli foreldra við skilnað eða sambúðarslit, heldur í raun til átaka milli þeirra og það þarf sterka einstaklinga til þess að láta framangreint, innbyggt, óréttlæti kerfisins ekki hafa áhrif á sig.

Þannig ætti að gæta jafnræðis og meðalhófs í þeim meirihluta tilvika sem enginn ágreiningur er fyrir hendi um forsjá og uppeldi barna þrátt fyrir skilnað eða sambandsslit foreldranna. Slíkt fyrirkomulag væri í betra samræmi við ríkjandi viðhorf og samfélagshætti en það kerfi sem hingað til hefur verið við lýði, litað af úreltum viðhorfum liðinna tíma.

Þá fagnar undirritaður þeim breytingum sem lagðar eru til á núverandi fyrirkomulag sem er ósanngjarnt fyrir það foreldri sem ekki hefur lögheimili barns skráð hjá sér. Telur undirritaður þær vera skref í átt að jafnrétti meðal foreldra sem samrýmist þeirri meginreglu að ávallt skuli leggja til grundvallar hvað sé barninu fyrir bestu. Rétt er þó að benda á að jöfn skipting á barnabótum í hlutfalli við umgengni væri sanngjarnari leið líkt og mögulegt er í Noregi. Þá fagnar undirritaður þeim breytingum sem snúa að því að foreldrum sé veitt aukið samningsfrelsi og hvati sé til þess að fólk geri með sér einkaréttarlega samninga líkt og foreldrar eru hvattir til að gera á Norðurlöndunum.

Skipt búseta

Varðandi tillögur þær sem framkoma í frumvarpsdrögunum um skipta búsetu barns þá vantar í viðmið um að búseta teljist skipt þegar umgengni við barn sé orðin ákveðið mikil. Þá vantar einnig heimildir til þess að fella niður meðlag þegar umgengni er orðin helmingaskipt. Eftirfarandi texti er tekinn beint upp úr frumvarpsdrögunum og vekur sérstakar áhyggjur hjá undirrituðu:

„Mikilvægt þykir að gera þetta með formlegum hætti og því er gert ráð fyrir að annað foreldri, eða bæði, geti snúið sér til sýslumanns sem staðfestir niðurfellingu samnings. Mikilvægt er að sýslumaður leiðbeini báðum foreldrum um réttaráhrif niðurfellingu samnings um skipta búsetu barns. Þá getur sýslumaður boðið aðilum ráðgjöf eða sáttameðferð ef sýslumaður telur hana geta þjónað tilgangi við meðferð máls, sbr. 7. og 8. gr. frumvarpsins. Foreldrar geta hvenær sem er meðan á meðferð málsins stendur fellt niður ósk sína um niðurfellingu samnings ef þau eru sammála um að áframhaldandi skipt búseta henti barni best. Sýslumaður getur á hinn bóginn ekki synjað ósk foreldris um niðurfellingu samnings. Eftir staðfestingu sýslumanns um niðurfellingu samnings um skipta búsetu skal lögheimili barns vera áfram hjá því foreldri sem það hefur skráð lögheimili hjá nema aðilar séu sammála um annað.“


Þetta þýðir í raun að lögheimilisforeldri hefur í hendi sér, hvenær sem er þann möguleika að láta fella niður samning og koma hinu foreldrinu í þá íþyngjandi stöðu að vera svipt öllum þeim réttindum sem það áður hafði í gegnum þá stöðu að vera foreldri með skipta búsetu. Þetta telur undirritaður að verði að skoða nánar og vísar undirritaður til heimildar dómara skv. sænskum rétti að dæma jafna umgengni eða skipta búsetu. Slíka dómaraheimild vantar inni frumvarpsdrögin, enda eðlileg að slík heimild væri til staðar að sænskri fyrirmynd, líkt og kemur fram í lögskýringargögnum með frumvarpsbreytingum á barnalögunum þar í landi frá 1998. Undirritaður telur það fráleitt að lögheimilisforeldrinu einu sé falið svo mikið vald einu og sér og geti eftir eigin hentugleika óskað eftir niðurfellingu á samningi um skipta búsetu. Þetta fyrirkomulag gæti skapað gríðarlegt óöryggi fyrir umgengnisforeldrið sem og börn þeirra sameiginlega sem er streituvaldandi fyrir báða foreldra og börn þeirra.

Lágmarks framfærsluviðmið

Enn fremur kemur til skoðunar lágmarks framfærsluvið frumvarpsdraganna sem áætlað er að verði 75.000 kr. á mánuði með einu barni yrði frumvarpið óbreytt að lögum. Ljóst er að fyrirmyndin að því að hafa ákveðið lágmarks framfærsluviðmið á rætur sínar að rekja til lagaumhverfis í sama málaflokki í Noregi og Svíþjóð. Einn reginmunur er þó hér á sem er undirrituðum hulin ráðgáta. Munurinn liggur einkum í eftirfarandi atriðum og ekki er um tæmandi talningu að ræða:

1. Í Noregi og Svíþjóð eru neysluviðmiðin um grunnframfærslustuðul barns byggð á stórum vísindalegum neyslurannsóknum sem gerðar eru fyrir sænsku tryggingarstofnunina (Försäkringskassan) í Svíþjóð, og NAV (Norges Arbeids- og velferdsforvaltningen). Slíkar neyslurannsóknir skortir hér á landi til þess að hægt sé að leggja til grundvallar sambærileg viðmið og lögð eru til í Noregi og Svíþjóð.

2. Lagt er til með frumvarpinu að aftengja grunnmeðlag við barnalífeyri. Slíkt gæti leitt til þess að skilnaðarbörn séu sett skör ofar og fái meira en börn sem misst hafa foreldra sína. Gæti þar verið um að ræða brot á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.

3. Sænska kerfið tekur inn í meðlagsákvörðunina, mun fleiri breytur sem skipta máli, aðallega til lækkunar á meðlagi handa þeim sem greiðir það. Sjá má dæmi þess í leiðbeiningum frá sænsku tryggingarstofnuninni.

4. Bæði í Noregi og Svíþjóð eru mælikvarðarnir miðaðir við ráðstöfunartekjur en ekki tekjur að frádregnum sköttum líkt og ráða má af frumvarpsdrögunum. Til þess að fá út sömu niðurstöðu þarf að beita sömu mælikvörðum eins Noregi og Svíþjóð, og verður því að miða við sama tekju tekjuflokk, þ.e. ráðstöfunartekjur.


5. Þrátt fyrir lið nr. 4 þá skiptir hann ekki máli þar sem frumvarpið gerir ekki ráð fyrir þeirri ófrávíkjanlegu meginreglu, sem gildir bæði í Noregi, Svíþjóð og Danmörku, að sá sem greiði meðlag með barni verður einnig framfært sjálfan sig. Einnig gerir reglan ráð fyrir því að meðlagsgreiðandi geti þurft að framfæra fleiri sum kunna að vera með honum í heimili. Er þar horft til nýs maki, barna sem meðlagsgreiðandi gæti eignast með nýjum maka, og börn sem nýr makinn kann að eiga úr fyrri samböndum. Sænska reiknilíkanið byggist á þessu ásamt mun fleiri breytum sem varða tekjur meðlagsmóttakanda, barnabætur sem greiddar eru til barna meðlagsgreiðanda, meðlaga sem fást greidd og fleira. Hvergi er vikið að þessari meginreglu og grundvallarforsendu kerfanna á Norðurlöndunum í frumvarpinu. Það er undirrituðum óskiljanlegt hvers vegna reglan er virt að vettugi við gerð frumvarpsdraganna, og vaknar sú spurning hvort það sé viljandi gert, eða hvort skortur á þekkingu á kerfunum sem frumvarpið byggir á sé ástæðan.

6. Jafnframt er miðað við aldur barns í Svíþjóð og Noregi þ.e. að aldursflokkur barns skiptir máli þar sem hlutfall af framfærslustuðli hækkar eftir því sem barn verður eldra og samhliða hækkar meðlagið með því.

Því væri eðlilegt að slík viðmið yrðu höfð til hliðsjónar slíkt og gert er í Svíþjóð og Noregi, í tilefni að því að frumvarpsdrögin virðast miðast við þau lönd einna helst. Samkvæmt 2. mgr. 57. gr. núgildandi barnalaga segir að það beri að ákvarða meðlag út frá aflahæfi beggja foreldra. Gengið hefur verið út frá þessari reglu í langan tíma að miða skuli við aflahæfi beggja en þó hefur raunin ekki verið sú í framkvæmd þó svo lagabókstafurinn kveði á um slíkt. Raunin hefur verið sú í framkvæmd að litið hefur verið til hárra tekna umgengnisforeldris til þess að úrskurða um hærra meðlag. En á hinn bóginn hefur aldrei verið litið til þess hvort meðlagsgreiðandinn geti framfært sjálfan sig, eða aðra sem hann kann að hafa í heimili og á framfæri. Enda tekur núverandi kerfi hér á landi tekur ekkert mið af ráðstöfunartekjum meðlagsgreiðanda líkt og gert er annarstaðar.

Ennfremur vekur slík nálgun upp spurningar um hvort meðlagskerfið sé í raun sjálfbært ef litið er til fjölda meðlagsgreiðenda, sem fer vaxandi ár frá ári annarsvegar upphæðar vangoldinna meðlaga hinsvegar, sem hækka samhliða aukningu meðlagsreiðenda. Vangoldin meðlög voru eins og áður segir 24.000.000.000 ISK og ekki er hægt að sjá á frumvarpinu á nokkurn hátt að gengið sé nógu langt í því að uppfæra kerfið hérlendis í það horf þannig að það stuðli ekki að áframhaldandi örbyrgð, fátækragildru og skuldasöfnun fyrir fólk eftir skilnað eða sambúðarslit, ef svo óheppilega vill til að viðkomandi einstaklingur fái ekki lögheimili barns eða barna sinna skráð hjá sér.

Tekjutenging

Varðandi tekjutenginguna vísast til framangreindra athugasemda, en töflurnar sem finna má með dæmum um hvernig tekjutengingin virkar eru athyglisverðar þar sem ekkert þak virðist vera á tekjutengingunni. Þá kemur til álita umgengni og sú umbun sem ætlað er að veita meðlagsgreiðanda með því að viðhafa umgengni við barn/börn sín. Gert er ráð fyrir því að veita afslátt af meðlagi skv. eftirfarandi töflu sem finna má í frumvarpsdrögunum 2019:

1. Fyrsta spurningin sem vaknar er sú hversvegna vikið er frá þeim prósentuviðmiðum úr frumvarpinu frá 2010, sem koma til frádráttar af meðlagi vegna umgengnin og þau lækkuð. Prósentuhlutfallið þar er eftirfarandi:

Það er undarleg nálgun að ætla að víkja frá þessum prósentuviðmiðum, en þessi viðmið eru ekki í nokkru samhengi við það viðmið sem eru í gildi í hvorki Noregi eða Svíþjóð. Í Svíþjóð kemur 1/40 af meðlagi eins og það er ákveðið fyrir aldursflokk barnsins hverju sinni til frádráttar fyrir hvern dag sem barn er í umgengni hjá umgengnisforeldri. Í Noregi er heimild til að lækka eða jafnvel fella niður meðlag ef foreldrar hafi gert með sér samning um umgengni. Ef búseta barns er skipt milli foreldra þá greiði annað foreldrið hinu meðlag fyrir þann tíma sem barnið er ekki búsett hjá því og öfugt. Í Danmörku fellur lágmarksmeðlag (normalbidrag) niður við jafna umgengni og minkar það líkurnar á að meðlag verði úrskurðað.

2. Næsta spurning sem vaknar er sú hversvegna vikið er frá þeim viðmiðum sem sett voru fram í frumvarpi til breytinga á barnalögum árið 2010, en þær gerðu ráð fyrir hlutfallslega hærri afslætti af meðlagsgreiðslum.

3. Þá vaknar það álitaefni að ef viðkomandi meðlagsgreiðandi er með barn sitt í 15-16 daga á mánuði þá þurfi hann engu að síður að greiða 80% af 37.500 krónum, þrátt fyrir að kosta og sinna umgengni helmingnum af tímanum. Þá er spurningin sú hvort ekki sé hreinlega um skipta búsetu að ræða sem ætti að meta þannig að umgengnisforeldrið uppfylli allt að einu framfærsluskyldur sínar með umgengninni.

4. Einnig vegast hér á ákveðin jafnræðissjónarmið, þar sem undirritaður telur að greiðendur meðlags njóti ekki sama réttar til þess að fullnægja framfærsluskyldum sínum líkt og þeir sem þiggja meðlagið. Þetta er best skýrst með eftirfarandi dæmi:

Lögheimilisforeldri telst fullnægja framfærsluskyldum sínum með því að fæða og klæða barn þann tíma mánaðarins sem barn dvelur hjá lögheimilisforeldrinu. Umgengnisforeldrið telst á hinn bóginn ekki fullnægja sömu skyldum þrátt fyrir að hafa barn í umgengni hjá sér t.d. í 15 daga á mánuði eða jafnvel fleiri. Með örðum orðum fær umgengnisforeldrið sömu „greiðslu“ ekki metna eins lögheimilisforeldrið fær hana metna. Virðist þetta stafa einvörðungu vegna skráningar á lögheimili barnsins. En samkvæmt tillögunum sem frumvarpsdrögin kveða á um þarf umgengnisforeldri þrátt fyrir allt framangreint, að greiða lögheimilisforeldrinu 80% af meðlagi (37.500 ISK). Slík nálgun er ómálefnaleg, ósanngjörn og órökstudd með öllu í frumvarpsdrögunum.

5. Þá má spyrja sig fyrir hvern meðlagið sé og hvaða framfærsluþörf því sé ætlað að dekka ef einungis er veittur 20% afsláttur af því, þrátt fyrir að umgengni sé orðin helmingaskipt. Enn fremur vaknar sú spurning hvort ekki ætti að líta svo á að um væri að ræða sjálfkrafa skipta búsetu ef barn dvelur viku og viku í senn, hjá hvoru foreldri fyrir sig, og þannig félli meðlagið sjálfkrafa niður. Enda eru engin haldbær rök fyrir því að greiða meðlag með barni sem er til helminga hjá foreldrum sínum, eða a.m.k. ekki nema þá lítinn hluta af meðlaginu.

6. Samkvæmt frumvarpsdrögunum getur barn verið í 25 daga umgengni hjá umgengnisforeldri, en það foreldri þarf samt sem áður að greiða með því 80% af fullu meðlagi, einungis vegna þess hvar lögheimili barnsins er skráð. Undirritaður bendir á að slík nálgun er mjög undarleg og ómálefnaleg, að grundvalla slíkar ráðstafanir einungis á því hvar barn á lögheimili, en ekki á því hvernig umgengni við það er raunverulega háttað.

Umgengnistálmanir

Enn fremur vakna spurningar varðandi umgengnina um hvort lækkun á meðlagi til handa lögheimilisforeldrinu gæti hvatt lögheimilisforeldri til tálmunar á umgengni gagngert til þess að fá greitt hærra meðlag. Þá hlýtur kemur til skoðunar hvort hægt sé að stöðva tímabundið meðlagsgreiðslur til lögheimilisforeldris á meðan tálmun stendur og þar til látið er af henni líkt og þekkist erlendis. Og hvort til álita komi að gera ástæðulausar tálmanir á umgengni refsiverða að lögum líkt og lagt hefur verið til af hluta þingmanna.

Aukið samningsfrelsi

Varðandi það aukna samningsfrelsi til handa foreldrum sem er eitt af megin markmiðum frumvarpsdraganna, þá vill undirritaður benda á að foreldrar eru nú þegar farnir að fara í kringum kerfið með því m.a. að skipta lögheimili barns sín á milli ár og ár, og skipta lögheimilum á tvo staði hjá sitthvoru foreldri ef um er að ræða tvö börn.

Lögheimili
Þá vill undirritaður vísa í þingskjal nr. 25 - 25. mál. sem er frumvarp um breytingu á ýmsum lögum til að heimila skráningu lögheimilis barna hjá báðum forsjárforeldrum. Yrði það frumvarp að lögum myndi það fækka til muna deilumálum sem skapast milli foreldra vegna hjónaskilnaða og sambúðarslita. Enn fremur vill undirritaður benda á að í Danmörku liggur fyrir breyting á barnalögunum þar í landi sem heimila m.a. tvöfalt lögheimili barns eftir því sem undirritaður kemst næst. Það yrði til þess að Danir tækju fram úr öllum hinum Norðurlandaþjóðunum hvað varðar réttindi barna og foreldra. Þegar af þeim ástæðum skorar undirritaður á þá sem hafa frumvarpsdrögin, sem umsögn þessi er rituð útaf, að kynna sér þá breytingu sem er að taka gildi í Danmörku þann 1. apríl n.k. Vegna þeirra breytinga væri eðlilegt að fresta meðferð þessa frumvarps um breytingar hér á barnalögunum og skoða hvaða breytingar séu í vændum í dönskum rétti, sérstaklega vegna þeirra miklu tengsla milli dansks og íslensks réttar.

Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna

Undirritaður bendir á að um brot á meginreglu 27. gr. Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna kann að vera ræða ef skipta á foreldrum upp í tvo framfærsluflokka líkt og lagt er til í frumvarpsdrögunum.

Lokaorð

Það er faglegt álit undirritaðs að þær breytingar sem lagðar eru til í umræddum frumvarpsdrögum gangi ekki nægjanlega langt til þess að jafna stöðu beggja foreldra. Undirritaður hefur sérstakar áhyggjur af því að réttur meðlagsgreiðenda verði fyrir borð borinn og ekki má sá hópur við því ef marka má tölur úr vanskilaskrá Creditinfo um þá meðlagsgreiðendur sem eru skráðir á vanskilaskrá af hálfu Innheimtustofnunar sveitarfélaga vegna vangoldinna meðlaga. Fátt ef nokkuð í frumvarpsdrögunum bendir til þess að tekið sé nægilegt tillit til stöðu meðlagsgreiðenda, og margt bendir til þess að hún muni standa í stað eða jafnvel versna, verði þetta frumvarp óbreytt að lögum. Jafnframt samrýmist framangreint ekki meginreglu barnaréttarins um hvað sé barninu fyrir bestu né heldur þeirri meginreglu sem ráða má af 27. gr. Barnasáttmálans.

Að lokum bendir undirritaður á mikilvægi þess til þess uppfylla skilyrði um vandaða löggjafarhætti, að það sé í raun óábyrgt gagnvart þjóðfélagshópi sem telur meira en tíu þúsund manns að ráðast í kerfisbreytingar án þess að rannsóknir hafi verið gerðar á hvaða afleiðingar slíkar breytingar kunna að hafa á hagi, afkomu og lífsviðurværi meðlagsgreiðenda og barna þeirra. Hópurinn sem kerfið bitnar mest á hefur ekkert um breytingarnar að segja og meðlagsgreiðendur eru sviptir fjárræði að hluta til líkt og hefur viðgengist hérlendis síðustu áratugina án nokkurs áhuga stjórnvalda á réttarstöðu hópsins. Þá er að lokum áréttað mikilvægi þess að meðlagsgreiðandi geti framfært sjálfan sig og þá sem hann kann að hafa í heimili líkt og gert er á Norðurlöndunum.

Vegna þeirra gríðarlegu breytinga sem lagðar eru til, þá áréttar undirritaður það að tímamörk fyrir almenna borgara inni á Samráðsgátt er helst til skammur og leggur undirritaður til að hann verði lengdur um tvær til þrjár vikur hið minnsta. Þá væri tilefni til mun ítarlegri athugasemda við frumvarp þetta.

Virðingarfyllst,

Ívar Örn Hauksson

Lögfræðingur

#11 Helga Dögg Sverrisdóttir - 02.03.2019

Dómsmálaráðuneytið

Sölvhólsgötu 7

101 Reykjavík

Dags. 02.03. 2018

Efni: Umsögn Helgu Daggar Sverrisdóttur um mál nr. S-53/2019 í samráðsgátt stjórnvalda Drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum (skipt búseta og meðlag).

Nýlega voru birt frumvarpsdrög í samráðstátt um breytingar á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum samhliða. Fagna ber hluta frumvarpsins um breytta búsetu þar sem feður koma í meira mæli að uppeldi barna sinni. Íslendingar eiga þó enn langt í land, miðað við hin Norðurlöndin, að barn fái notið beggja foreldra sinna að fullu.

Við meðlagsþáttinn vakna ýmsar spurningar varðandi stöðu og fjárhag meðlagsgreinenda. Undirrituð telur þörf á endurskoðun kaflans þar sem fleiri koma að ákvörðun málsins. Áður en lengra er haldið með breytingar á meðalgsgreiðslum þarf viðmiklar rannsóknir til að kanna fjárhagsstöðu meðlagsgreiðenda, sem að stærstum eru hluta karlmenn. Skoða þarf betur hvort meðlag eigi að vera tekjutengt og hvort miða eigi við heildarlaun eða ráðstöfunartekjur. Á því getur verið gífurlegur munur. Líta þarf til kerfa Norðurlandanna þegar meðlagsákvæðum er breytt en þar er lífsafkoma meðlagsgreiðenda haft í forgrunni.

Hér á eftir mun undirrituð vitna til skýrslunnar Karlmenn og jafnrétti sem Velferðarráðuneytið lét gera árið 2013.

Í skrýslunni stendur; ,,Tillaga 8: Lagt er til að gerð verði ítarleg rannsókn á félags-, laga-, og efnahagslegri stöðu meðlagsgreiðenda með áherslu á stöðu feðra sem ekki hafa lögheimili með börnum sínum. Lagt er til að í slíkri rannsókn verði lögð áhersla á að svara spurningum um möguleika foreldra til jafnrar þátttöku í uppeldi og umönnun.“

Á ríkinu ætti að liggja sú skylda að rannsaka stöðu meðlagsgreiðenda áður en meðlagsgreiðslum er breytt í þeirri mynd sem drögin gera ráð fyrir. Í skýrslunni stendur; ,,Hagsmunir karla og kvenna eru samtvinnaðir og afnám misréttis kemur öllum til góða.” Í þeim lögum sem nú eru til umsagnar er ekki hugað að þessum þáttum. Hvergi er minnst á tekjur móttakanda meðlags. Þær tekjur ættu að hafa sömu áhrif og tekjur meðlagsgreiðenda.Til viðbótar ætti meðlag að falla niður þegar um tálmun á umgengni er að ræða rétt eins og áhrif umgengni meðlagsgreiðanda leiðir til hækkunar við ákveðnar aðstæður. Meðlagsgreiðandi hefur það stundum það ekki í hendi sér að stjórna umgengninni.

Í skýrslunni segir; ,,var sérstök áhersla lögð á möguleika karla til jafnrar þátttöku í umönnun barna – jafnari þátttöku í uppeldi.“ Ljóst er að umrætt frumvarp jafnar ekki möguleika meðlagsgreiðenda til þátttöku í uppeldi og umönnun, sé ekki full sátt milli foreldra, þegar meðlagsgreiðsla er háð umgengni. Hér hefur öðrum aðilanum verið fært á silfurfati möguleiki á tálmun í fjárhagsskyni.

Óhætt er að segja að með hækkun meðlags stefnir ríkið fleiri meðlagsgreiðendum í vanda. Ekki er horft til ráðstöfunartekna, í þessu frumvarpi, þegar meðlag er ákveðið heldur heildartekjur. Meðlagsgreiðandi með 600 þús. kr. heildarlaun á mánuði og greiðir með 3 börnum á nú þegar í vanda með að standa skil á þeim skuldbindingum sem hann hefur, s.s. leiga, afborgun af láni, rekstur af bíl o.s.frv. Auk skuldbindinganna þarf viðkomandi framfærslueyri fyrir sig og börnin þegar þau dvelja hjá meðlagsgreiðanda. Í skýrslunni stendur ,,Í árslok 2010, þegar upplýsingar voru teknar saman fyrir ráðherra, voru áætlaðar meðlagsskuldir þessa hóps um 20.080.626.063 kr. fyrir hóp karla og 575.284.395 kr. fyrir hóp kvenna. Ljóst er af þessum tölum að um mjög háar upphæðir er að ræða, sem gefa tilefni til þess að fram fari ýtarleg greining á aðstæðum þessa þjóðfélagshóps.“

Oft er þörf en nú er nauðsyn að ráðherra dómsmála hrindi af stað rannsókn um stöðu og aðstæður hópsins, meðlagsgreiðenda, og skoði á hvern hátt sveitarfélögin fari með skuldir þessara aðila. Tölurnar eru frá 2013 en eru mun hærri í dag. Með hækkun meðlags og tekjutengingu má gera ráð fyrir fleiri vanskilagreiðslum og gjaldþrotum einstaklinga sem geta ekki staðið í skilum. Varla er það börnum meðlagsgreiðenda til heilla.

Vert er að skoða þennan hluta úr skýrslunni sem ríkið hefur ekki framkvæmt þrátt fyrir mikla þörf. ,,Um mitt ár 2012 voru Samtök meðlagsgreiðenda stofnuð. Markmið samtakanna er að beina sjónum að félags- og fjárhagslegri stöðu meðlagsgreiðenda. Liður í því er að unnin verði greining á hópum í opinberi hagskýrslugerð. Samtökin hafa bent á að í dag ríkir raunverulegur skortur á upplýsingum um meðlagsgreiðendur. Ástæðan virðast einkum felast í að meðlagsgreiðendur hafa ekki fjölskyldunúmer í þjóðskrá og eru því undanþegnir rannsóknum á stöðu barnafjölskylda. Meðlagsgreiðendur fara þá varhluta af úrræðum sem í boði eru fyrir barnafjölskyldur. Í því sambandi ber að geta þess að samtökin hafa farið fram á að hópur meðlagsgreiðenda verði viðurkenndur aðili að bótakerfi ríkis og sveitarfélaga. Rík ástæða er að taka undir kröfu samtakanna um mikilvægi þess að greina með ítarlegum hætti hver félags-, laga-, og efnahagsleg staða meðlagsgreiðenda er. Jafnframt verður að svara því hvaða áhrif staðan hefur á möguleika meðlagsgreiðenda til jafnrar þátttöku í uppeldi og umönnun barna.“ Áður en Alþingi dæmir fleiri til fátæktar með hækkun og breytingu á meðlagsgreiðslum væri lag að hrinda af stað ransókn og koma einhleypum feðrum inn í rannsóknarkerfin. Þeir eru nú ósýnilegir.

Verði tekjutenging við meðlag raunveruleiki er ljóst að margir meðlagsgreiðendur þurfi að bæta við sig vinnu til að hafa ofan í sig og á. Í skýrslunni kemur fram ,,Atvinnuþátttaka karla og kvenna er nokkuð jöfn en þó vinna karlar fleiri vinnustundir utan heimilis en konur. Meðalvinnutími karla utan heimilis á viku árið 2012 voru 43,9 vinnustundir en samsvarandi fjöldi vinnustunda kvenna utan heimilis voru 35,2 vinnustundir.“ Þegar horft er til fjölda vinnustunda má reikna með að meðlagsgreiðendur þurfi að bæta við sig vinnu til að standa skil á skuldbindingum sínum. Þveröfugt við kröfur samfélagsins um lækkun vinnuskyldu. Lífsgæði rýrna með aukinni vinnu og samverustundum fjölskyldunnar fækkar. Þegar rannsóknir um lífsgæði eru framkvæmdar tekur Evrópustofnunin mið af ,,...fjölskyldu- og heimilisaðstæðum, efnahagslegum aðstæðum, félagslegri þátttöku, heilsu og heilbrigðisþjónustu, þekkingu, menntun og starfsþjálfun og loks atvinnu.“ Efnahagsleg afkoma meðlagsgreiðenda er stefnt í hættu með þessu frumvarpi. Nær væri að hvetja til rannsókna á þessum hópi samfélagsins í stað þess að skattleggja hann enn frekar eins og lagt er til í þessum frumvarpi. Ekki er það börnum meðlagsgreiðenda til góðs að þeim sé ýtt út á ystu nöf þegar fjárhagur þeirra er annars vegar.

Stella Kristín Viðarsdóttir sviðstjóri velferðarsviðs Reykjavíkur segir við RUV í desember 2013 að; ,, Úthlutun fjárhagsaðstoðar borgarinnar sýnir einnig áhugaverðan mun á stöðu kynjanna. Meira en helmingi fleiri einhleypir karlar en konur uppfylla skilyrðin, en þegar börnin eru komin í spilið fá mæðurnar nærri alla aðstoðina enda oftar með forsjá yfir börnum. En feðurnir greiða samt meðlag, til dæmis 50.000 á mánuði með tveimur börnum.“ Tölurnar eru frá 2013 og nokkuð víst að enn hallar á einhleypa feður og meðlagsgreiðendur. Engar rannsóknir til um stöðu þeirra.

Það er eftirtektarvert að aðeins einn höfundur kemur að smíði þessa frumvarps sem er með öllu óeðlilegt þegar lífsafkoma tugþúsunda manna er undir. Nauðsynlegt er að fá breiðari hóp fólks til að ræða um og ákveða meðlagsgreiðslur eigi að breyta forsendunum. Höfundur frumvarpsins lét hafa eftir sér ,,Breyting á barna­lögum „hrað­soðin lausn“. Frumvarp um breytingu á hver geti höfðað faðernismál er hraðsoðin og einföld lausn á flóknu vandamáli segir prófessor við lagadeild HÍ.“ um frumvarp við barnalögin, sem kveður á um að maður sem telur sig vera faðir barns geti höfðað mál til viðurkenningar þess, óháð því hvort að fyrir sé skráður faðir. Lögin voru til umræðu í júní 2018. Senda má þessi orð til föðurhúsanna í tengslum við þetta frumvarp. Það er risastórt réttlætismál, fyrir meðlagsgreiðendur og börn þeirra, að fleiri komi að gerð frumvarpsins hvort sem um búsetu eða meðlag er að ræða. Breyting á meðlagi eins og sett er fram í þessu frumvarpi er einföld lausn á flóknu máli og ekki sjáanlegt hverjum það á að þjóna.

Vitna aftur til orða Hrefnu „Ég er ekki hrifin af svona einfaldri lausn. Ég myndi vilja að það væri skipaður hópur sem færi vandlega yfir þetta, hvaða möguleikar væru í stöðinni og myndi kortleggja hvaða leiðir hafa verið farnar annarsstaðar og það yrði tekin yfirvegaðari ákvörðun um að gera breytingar. Ég get ekki séð að þarna sé raunverulega hagsmunir barns í fyrirrúmi, ég held það sé fyrst og fremst verið að hugsa um hagsmuni þessara manna,“ segir Hrefna.” Það sama á við um umrætt frumvarp sem nú er til umsagnar. Mikilvægt er að þingmenn hugi alvarlega að stofnun hóps til að skoða framkvæmd á meðlagsgreiðslum þar sem horft er til Norðulandanna. Mun manneskjulegra kerfi. Hafa þarf hagsmunaaðila meðlagsgreiðenda með í ráðum þegar ráðist er í viðamiklar breytingar á lífsafkomu svo margra. Í frumvarpinu er lögð til vísitölubinding meðlags á meðan laun eru það ekki. Auk þess ber að hlusta á orð höfundar frumvarpsins, í tengslum við breytingar á meðlagsgreiðslum, þegar hún talar um að taka þurfi yfirvegaðri ákvörðun þegar gera á breytingar. Í frumvarpinu eru hagsmunir barna ekki í fyrirrúmi og ekki meðlagsgreiðenda, hverra þá?

Forsenda þess að búa til góð lög er að vanda til verka. Því miður er það ekki svo með þetta frumvarp þegar horft er til meðlagshlutans. Heildarmyndin vantar.

Helga Dögg Sverrisdóttir, M.Ed. M.Sc.

Krækja að rannsókninni sem vitnað er til er: https://www.stjornarradid.is/media/velferdarraduneyti-media/media/rit_2013/karlar_og_jafnretti_skyrsla_m_tillogum_18ap2013.pdf

#12 Georg Kristinn Sigurðsson - 03.03.2019

Ekki er tekið tillit til þess þegar að umgengi er skipt til jafns á milli heimila að meðlag skuli hreinlega vera fellt niður eða að lágmarki að báðir foreldrar borgi þa sömu upphæð óhað tekjum til að framfleyta barni/börnum þvi að þegar uppi er staðið er verið að huga að börnum

Ekki er útlistað hvað fellur undir meðlag, þ.e.a.s hvaða kostnaður er undir meðlagi

#13 Lúðvík Júlíusson - 04.03.2019

Í meðfylgjandi skjali er umsögn mín en hér er samantektin:

Samantekt

Ég legg til að Drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum (skipt búseta og meðlag) verði dregin til baka. Í staðinn verði farið í eftirfarandi breytingar á barnalögum sem skila börnum og foreldrum þeirra mun meiri ávinningi, stöðugra umhverfi og betri samvinnu foreldra:

• Við 1. mgr. 56. gr. barnalaga 76/2003 bætist við: Sé forsjá sameiginleg og umgengni jöfn fellur niður réttur til kröfu meðlags.

• Við 52. gr. barnalaga 76/2003 bætist við: Umgengnisforeldri, sem deilir forsjá með lögheimilisforeldri, á rétt á sömu upplýsingum og lögheimilisforeldri um barn þeirra beggja.

• Við barnalög 76/2003 bætist við: Umgengnisforeldri, sem deilir forsjá með lögheimilisforeldri, er aðili að öllum málum lögheimilisforeldris sem snúa að hagsmunum barnsins varðandi menntun, læknisþjónustu og öðrum málum sem tengist barninu í umsjá beggja foreldra.

• Við 31. gr. barnalaga 76/2003 bætist við: Sé forsjá sameiginlega þá gildir samningur um lögheimili aðeins að hámarki í 3 ár. Eftir þann tíma geta foreldrar ákveðið að framlengja samninginn. Ef ágreiningur er um hvar lögheimili barnsins eigi að vera fer um það mál eftir því sem kveðið er á um í 34. gr.

• Við 34. gr. barnalaga 76/2003 bætist við: Sé forsjá sameiginleg gildir úrskurður dómara um lögheimili aðeins að hámarki í 3 ár. Eftir þann tíma geta foreldrar ákveðið að gera samning. Ef ágreiningur er um hvar lögheimili barnsins eigi að vera fer um það mál eftir því sem kveðið er á um í 34. gr.

• Við 60. gr. barnalaga 76/2003 bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Sé forsjá sameiginleg og umgengni jöfn fellur niður réttur lögheimilisforeldris til sérskaks framlags.

Ég legg til breytingar á lögum um tekjuskatt 90/2003:

• Við 1. mgr. bætist við nýr málsliður: Sé forsjá sameiginleg og umgengni jöfn þá teljast báðir foreldrar framfærendur barnsins og skal reikna helming barnabóta til hvors forsjárforeldrisins. Skerðist barnabætur hjá öðru foreldrinu að þá skulu skerðingarnar flytjast yfir til hins foreldrisins og skerðast eins og kveðið er á í lögum.

Ég legg til breytingar á lögum um bifreiðagjald 39/1988:

• Við 4. gr. lið a. bætist við: Umgengnisforeldri barns nýtur sömu réttinda til niðurfellingar bifreiðagjalda, óháð forsjá, sé umgengni jöfn enda nýtist bifreiðin í þágu barns.

Vegna þess að kostnaður umgengnisforeldra vegna fötlunar barns getur verið mikill þá legg ég að auki til eftirfarandi breytingar á lögum um félagslega aðstoð 99/2007 :

• Við lögin bætist við: Bætur til foreldra barna sem njóta jafnrar umgengni skulu skiptast til helminga og greidd til beggja án skerðingar. Greiðslan er óháð forsjá.

Ég legg einnig til að þingsályktun frá 2014 um skráningu forsjár og umgengni verði hrint í framkvæmd án tafar.

Tillögur mínar eru ekki tæmandi en þær skila barni og báðum heimilum miklum ávinningi án þess að kostnaður aukist að ráði.

Virðingarfyllst,

Lúðvík Júlíusson

#14 Kristinn Sigurjónsson - 04.03.2019

Fjöldi rannsókna hin síðustu ár hafa sýnt að skilnaður veldur börnum miklum áhyggjum og jafnvel skaða. Besta leiðin til að lámarka skaðan, er að börnin umgangist báða foreldra og finni öryggi hjá þeim báðum. Rannsóknirnar hafa líka sýnt að skilnaður geti valdið börnunum miklum skaða sem veldur ekki bara óöryggi heldur líka alskyns streituröskun. Afleiðing þess er als konar hegðunarvandamálum og þau verða oftar fórnarlömb eineltis, lítil sjálfmats og jafnvel líkamlegum kvillum. Það er markmið barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og mannréttindasáttmála Evrópu að tryggja börnunum andlega og líkamlega velferð. Það skýtur því nokkuð skökku við að stjórnvöld skuli haga regluverkinu á þann veg að lögheimilisforeldið hafa fjárhagslegan ávinning af því að minnka sem allra minnst aðgang barna að báðum foreldrum og refsar því í engu þegar það brýtur á rétti barnsins með tálmunum og þeim andlega og líkamlega skaða sem það veldur barninu með því að þekka ekki annað foreldrið og jafnvel ekki alla þess ætt eins og afa, ömmur, frænkur og frændur.

Stjórnvöld ættu að vinna að því að báðir foreldrar geta verið lögheimilisforeldri og geti bæði búið börnunum sínum sæmandi aðstæður á heimilum beggja foreldrana, en ekki mismuna foreldrun með mismundi á aðstoð af hendi stjórnvalda og kostnað vegna uppeldis.

#15 Ívar Örn Hauksson - 04.03.2019

Dómsmálaráðuneytið

Sölvhólsgötu 7 101 Reykjavík

Efni: Umsögn Ívars Arnar Haukssonar um mál nr. S-53/2019 í samráðsgátt stjórnvalda Drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum nr. 76/2003 og fleiri lögum

(skipt búseta og meðlag)

Undirritaður leggur til að frumvarpið verði ekki lagt fram í núverandi mynd enda mun það skapa meðlagsgreiðendum enn meiri og íþyngjandi aðstæður en fyrir eru þegar.

Þá vill undirritaður vísa til frumvarps: https://www.althingi.is/altext/149/s/0025.html, en það frumvarp virðist taka á og leysa meira og minna þau álitamál sem eru uppi í þessum málaflokki.

Að lokum bendir undirritaður á og ítrekar þá staðreynd að Danir eru að breyta barnalögunum þar í landi þann 1. apríl n.k. og því fullkomin ástæða til þess að staldra við og sjá hvaða efnislegu breytingar eru í gangi þar, þar sem íslenskt réttarkerfi byggist að stórum hluta upp á dönskum rétti.

Virðingarfyllst,

Ívar Örn Hauksson,

Lögfræðingur

#16 Samband íslenskra sveitarfélaga - 04.03.2019

Vinsamlegast sjá meðfylgjandi umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga.

Virðingarfyllst,

f.h. sambandsins,

Vigdís Häsler, lögmaður

#17 Kolbeinn Skagfjörð Jósteinsson - 04.03.2019

Ég er faðir, faðir þriggja yndislegra barna sem ég er svo heppinn að fá að hafa hjá mér viku og viku. En samkvæmt kerfinu á ég engin? Hvers vegna ekki?

Málið er að ég er kennari, og launin mín eftir því. Barnsmóðir mín rukkar mig um meðlag, sem er 103.086 kr á mánuði, þrátt fyrir að ég sé með börnin mín jafnmikið og barnsmóðir mín. Munnlegt samkomulag var við skilnað að ekki yrði rukkað um meðlag ef ég stæði skil á helmingnum af föstum kostnaði barnanna, sem ég og gerði en það var svikið. Hún fær allar barnabætur því hún er jú lögheimilisforeldrið. Er sanngjarnt að eftir að ég er búinn að greiða meðlagið þá standi ég uppi með 240.000 kr til að halda mér og börnunum uppi, þarna á eftir að borga leigu, alla reikninga, mat og rekstur og uppihald. Ef ég set þetta upp í einfalt dæmi. Ef ég gef mér að hún sé að fá um 300.000 kr í tekjur á mánuði + meðlag (103.086) + barnabætur (111.025, sótt af rsk) þá er hún með ca 515.000 kr í mánaðarlaun og ég eftir allt 240.000 kr (eigandi eftir að borga alla reikninga og uppihald). Þetta er með engu móti sanngjarnt og bara brot á mannréttindum. Á ég sem umgengnisforeldi ekki að geta séð fyrir annarri fjölskyldu líka? Eiga ekki öll börn að geta notið sömu lífsgæða þótt þau séu í viku og viku? Það þarf að taka hvert mál fyrir sig því þetta gerir ekkert annað en að bitna á börnunum. Hvernig er hægt að ætlast til að samskiptin séu góð á milli foreldra þegar farið er svona illa með mann? Þetta verður að laga hið snarasta!

#18 Félag um foreldrajafnrétti - 04.03.2019

Vinsamlegast sjá meðfylgjandi umsögn Félags um foreldrajafnrétti.

Virðingarfyllst, f.h. félagsins,

Heimir Hilmarsson, félagsráðgjafi MA