Í maí 2022 óskaði umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eftir því við Veðurstofu Íslands að fram færi mat á þörf fyrir varnarvirki og viðbúnað vegna ofanflóðahættu á atvinnusvæðum í þéttbýli. Ofanflóðahætta er víða á atvinnusvæðum bæði í og við þéttbýli og í dreifbýli. Skýrslunni er ætlað að skapa yfirsýn yfir þann ofanflóðavanda sem við er að eiga á atvinnusvæðum í ofanflóðahættu.

Frá 1996, þegar uppbygging varnarvirkja komst í núverandi horf, hefur Ofanflóðanefnd lagt áherslu á að verja íbúðarhúsnæði í þéttbýli. Þar eru enn stór verkefni óunnin og er áætlað að lokið sé við rúmlega helming þeirra verkefna sem þarf að vinna til þess að verja öll íbúðarhús á C-svæðum í þéttbýli. Mikilvægt er að sveitarfélög og ríkisvaldið hafi alltaf bestu upplýsingar sem völ er á um náttúruvá og að litið sé til þeirra upplýsinga þegar kemur að skipulagsvinnu og uppbyggingu varnarvirkja og skýrslan mikilvægt innlegg í þeim efnum.

Í skýrslunni ,,Mat á þörf fyrir varnarvirki og viðbúnað vegna ofanflóðahættu á atvinnusvæðum á Íslandi“ er fjallað um tíu þéttbýlisstaði þar sem atvinnuhús eru á C-svæði en á slíkum svæðum skal öryggi tryggt með varanlegum varnarvirkjum eða uppkaupum íbúðarhúsnæðis sbr. reglugerð nr. 505/2000 um hættumat vegna ofanflóða, flokkun og nýtingu hættusvæða og gerð bráðabirgðahættumats. Meiri staðaráhætta er leyfð í atvinnuhúsum en í íbúðarhúsum, þar sem viðvera fólks í heimahúsum er metin um 75% en mun minni, eða um 40% í atvinnuhúsnæði. Þannig er leyfilegt, á þegar skipulögðum svæðum, að reisa atvinnuhúsnæði á hættusvæði B, án kvaða um

styrkingar húsa en styrkja þarf íbúðarhúsnæði sem er reist á hættusvæði B. Í samræmi við þetta, áherslu sem lögð var af Ofanflóðanefnd og til þess að hafa umfang verkefnisins viðráðanlegt er í skýrslunni fyrst og fremst fjallað um atvinnusvæði á C-svæðum í og við þéttbýli.

Í skýrslunni kemur fram að brunabótamat atvinnuhúsnæðis á þessum stöðum er samtals tíu milljarðar kr. og þar hæst á Seyðisfirði eða rúmir 4,5 milljarðar. Í skýrslunni eru lagðar eru til varnir þar sem þær eru mögulegar og kostnaðarmat er minna eða á pari við brunabótamat þess sem er varið. Miðað er við að varnir fyrir atvinnusvæði færi þau af hættusvæðum C og a.m.k. á hættusvæði B. Lagðar eru til varnir fyrir eignir á C-svæðum með brunabótamat samtals 4,5 milljarða en með þeim vörnum yrðu einnig varðar eignir á B-svæðum með brunabótamat upp á 1,2 milljarða. Kostnaðarmat við þessar varnir er rúmir 4 milljarðar. Brunabótamat eigna sem ekki er mögulegt að verja er hinsvegar rúmir 5,5 milljarðar. Stærstur hluti verðmæti eigna sem ekki er hægt að verja er á Seyðisfirði.

Í skýrslunni eru ekki lagðar til varnir fyrir þau hús sem ekki svarar kostnaði að verja eða það er tæknilega ómögulegt en í mörgum tilfellum eru varnarkostir nefndir. Í einhverjum tilfellum munar ekki mjög miklu á kostnaði og brunabótamati. Frumathugun, þar sem varnarkostir væru skoðaðir nánar, gæti breytt þeirri niðurstöðu. Í flestum tilfellum munar þó töluverðu og ólíklegt að niðurstaðan breytist. Að mati skýrsluhöfunda kemur þrennt til greina í þessum tilfellum:

1. Reisa varnir sem gera stöðuna að einhverju leyti skárri og eyða til þess fjármunum sem geta numið töluverðum hluta af verðmæti eignanna

2. Kaupa upp húsin

3. Gera ekkert og láta þau standa áfram á hættusvæðum.

Efni skýrslunnar hefur verið kynnt sérstaklega fyrir þeim sveitarfélögum sem búa við ofanflóðahættu og fjallað er um í skýrslunni en í kjölfar þess samráðs auk kynningar í samráðsgátt stjórnvalda mun ráðuneytið á grundvelli niðurstöðu skýrslunnar og samráðs kynna til samráðs tillögu um lagafrumvarp þar sem m.a. verður skoðað hvort skýra eigi gildissvið laga nr. 49/1997 um varnir gegn snjóflóðum og skriðuföllum þannig að skýrt sé að lögin taki einnig til atvinnusvæða.

Óskað er eftir umsögnum og ábendingum um efni skýrslunnar.